NUTSHELL του Ian McEwan, εκδόσεις Penguin, Vintage, 2016
To τελευταίο μυθιστόρημα (2016) του καταξιωμένου Άγγλου συγγραφέα, που εμπνέεται τον τίτλο του, και όχι μόνο, από το θεατρικό έργο Άμλετ του Σαίξπηρ, έτυχε ένδοξης υποδοχής από τον αγγλόφωνο λογοτεχνικό κύκλο.
“Oh God, I could be bounded in a nutshell and count myself a king of infinite space – were it not that I have bad dreams” Hamlet
Αφηγητής είναι ένα έμβρυο οκτώμισι μηνών που βρίσκεται περιορισμένο και στριμωγμένο, όπως το ίδιο παραπονείται, και ίσως σε άβολη στάση, παρόλο που οι αισθήσεις του και το νοητικό του επίπεδο είναι πολύ ανεπτυγμένα. Έχει άποψη για την παγκόσμια κοινωνικοπολιτική κατάσταση, γεύεται και έχει προτιμήσεις για συγκεκριμένα κρασιά, γνωρίζει ποίηση, αλλά προπάντων ακούει και αισθάνεται! Βέβαια, όλα αυτά διαμέσου της μητέρας του Τrudy που το τροφοδοτεί ακούσια ή εκούσια με εξωτερικά αλλά και εσωτερικά ερεθίσματα. Η Trudy κατοικεί στο συζυγικό της σπίτι -ένα εξαθλιωμένο, ανεκτίμητης αξίας όμως αρχοντικό στο Λονδίνο- όχι με τον σύζυγό της John, αλλά με τον αδελφό του Claude, έναν πολύ πληκτικό και κοινό τύπο, όπως σχολιάζει ο αφηγητής. Οι δυο τους καταστρώνουν ένα δόλιο σχέδιο κατά του John, αλλά ξεχνούν τον άγρυπνο μάρτυρα που κατοικεί στην κοιλιά της Τrudy.
Επομένως, τηρουμένων των αναλογιών, το παρακμάζον αρχοντικό είναι το σάπιο βασίλειο της Δανίας, όπου η Ger-Trudy και ο Claude(-ius) συνωμοτούν πώς να δολοφονήσουν τον John Cairncross* (πατέρα του αφηγητή) δηλητηριάζοντάς τον, και κατόπιν να χαρούν ελεύθεροι τον έρωτά τους, αφού θα έχουν ίσως πουλήσει το συζυγικό σπίτι και ξεφορτωθεί (;) το επερχόμενο νεογέννητο. Ο αφηγητής/έμβρυο/Άμλετ από την πρώτη σελίδα δηλώνει τη φυσική θέση του, τη δυσφορία και την αγωνία του για τα μελλούμενα: «Now fully inverted, not an inch of space to myself, knees crammed against belly, my thoughts as well as my head are fully engaged. … my ear is pressed all day and night against the bloody walls. I listen … and I’m troubled. I’m hearing pillow talk of deadly intent and I’m terrified by what awaits me ... ». Nιώθει παγιδευμένος στην κοιλιά της μητέρας του, αφού εκτός από το φονικό σχέδιο που έχει ακούσει να εξυφαίνεται από τους δύο εραστές και είναι ανήμπορος να δράσει, είναι, επιπλέον, αναγκασμένος να δέχεται και τις συνεχείς τους ερωτικές συνευρέσεις: «Not everyone knows what it is to have your father' s rival' s penis inches from your nose». Και η σχέση του με τη μητέρα του, την πηγή της ζωής του; « ... the mystery of how love for my mother swells in proportion to my hatred». Η σύγχυση και οι αμφιθυμίες τον τυραννούν μέχρι τέλους. Είναι μπερδεμένος επαναλαμβάνοντας μες την πλοκή πολλές φορές: «I count myself an innocent but it seems I am party of the plot». Είναι ίσως και η θεώρηση του συγγραφέα για τον ορισμό της ανθρώπινης κατάστασης; Μάλλον, εάν κρίνουμε από την τελευταία παράγραφο του βιβλίου.
Πέρα από τη φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου και την υπαρξιακή αγωνία που μας περιγράφει ο Ian McEwan μέσω των λόγων ενός σκεπτόμενου εμβρύου, άλλοτε με ελισαβετιανό τρόπο και άλλοτε με γλαφυρές και κωμικές περιγραφές, είμαστε αντιμέτωποι με ένα έγκλημα πάθους και απληστίας, όπου ρυθμικά και με ακρίβεια ο συγγραφέας ενορχηστρώνει τόσο τα κύρια πρόσωπα που αναφέρθηκαν παραπάνω, όσο και τα δευτερεύοντα (Εlodie, επιθεωρητές της Αστυνομίας). Σε κάθε χτύπημα του κουδουνιού της εξώπορτας, το σπίτι μετατρέπεται σε σκηνή θεάτρου boulevard. Τα αντικείμενα του εγκλήματος και το άλλοθι των εραστών που πλέκονται πίσω από πόθους, κίνητρα, συναισθήματα, αμφιλεγόμενες σκέψεις είναι αριστοτεχνικά παρουσιασμένα. Τα συναισθήματα και οι φυσικές αντιδράσεις της Τrudy όπως περνούν μέσα από τα εξωτερικά της όργανα στον αφηγητή, εισπράκτορα αυτών, θυμίζουν εγχειρίδιο βιολογίας: «My placenta, like branching radio antennae, finally attuned, is receiving signals that my mother instantly detest her».
Το βιβλίο, επίσης, είναι και ένα σχόλιο για τον κόσμο της ποίησης και της λογοτεχνίας. Ο John, όπως μας τον περιγράφει ο αγέννητος γιος του, αναπνέει μέσα από την ποίηση, την προωθεί στα σχολεία, αρθρογραφεί, απαγγέλει στίχους σε κάθε ευκαιρία. Ο ίδιος όμως παραμένει αποτυχημένος ποιητής, άβουλος σύζυγος, διευθύνει έναν μικρό εκδοτικό οίκο που ειδικεύεται στην ποίηση και βρίσκεται σε πτώχευση, αφού οι ποιητές που εκδίδει τον εγκαταλείπουν όταν η φήμη αρχίζει να τους περιβάλλει. Μια από τις πιο επιτυχημένες κωμικοτραγικές σκηνές του μυθιστορήματος είναι η εμφάνιση στην πλοκή της Εlodie / the “owl poet”, όπως την αποκαλούν, επειδή τα ποιήματά της εμπνέονται από τις κουκουβάγιες. Η κουβέντα στην κουζίνα με όλα τα πρόσωπα του δράματος αποτελεί σκηνή ανθολογίας. Όπως εύστοχα σχολιάζει ο αφηγητής, «certain artists in print or paint flourish, like babies-to-be, in confined spaces».
Ένα στοιχείο που κινεί την περιέργεια είναι ο χρόνος που εκτυλίσσεται η πλοκή του εν λόγω μυθιστορήματος. Περιγράφοντάς μας σε διάφορα σημεία τον συσχετισμό των χωρών και των σχέσεών τους, καθώς και το περιβαλλοντολογικό ζήτημα του πλανήτη, είμαστε σίγουροι ότι ο συγγραφέας αναφέρεται στα έτη 2015/2016. Απ' την άλλη πλευρά μας εκπλήσσει που δεν αναφέρει καν τη χρήση sms, παρά μόνο το τηλέφωνο, την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το podcast ως μέσα ενημέρωσης με το εξωτερικό περιβάλλον. Φαντάζομαι ότι ο συγγραφέας που δεν έχει ενηλικιωθεί με τόση τεχνολογία, την αγνοεί με τον τρόπο του ή θέλει να τοποθετήσει την ιστορία του σε «άχρονο» χρόνο, για να ωθήσει τον αναγνώστη να κάνει τους συσχετισμούς του διαχρονικά με τα θέματα που αναπτύσσονται.
Έχοντας διαβάσει πέντε από τα προηγούμενα μυθιστορήματα του Ian McEwan, (Έμμονη αγάπη, Άμστερνταμ, Εξιλέωση, Σαββατοκύριακο και Σόλαρ), το Νutshell είναι εξίσου απολαυστικό και με γενναίες δόσεις χιούμορ. Υπάρχει θαυμαστή ισορροπία στην πλοκή, το πικρό/κωμικό, τους χαρακτήρες, τις περιστάσεις, τα προβλήματα της εποχής μας, τις ντελικάτες διαπροσωπικές σχέσεις, τη σχέση μητέρας/παιδιού, την αγωνία του εν εξελίξει εμβρύου για τον «έξω» κόσμο, που παρά το ότι πρόκειται για ένα ολογοσέλιδο μυθιστόρημα, όλα αναπτύσσονται στη σωστή δοσολογία.
*Το όνομα όπως το χρησιμοποιεί ο συγγραφέας δεν αναφέρεται στον διάσημο Βρετανό κατάσκοπο της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, αλλά στον παραγνωρισμένο και σύγχρονο του Σαίξπηρ συγγραφέα που ασχολήθηκε με υπαρξιακά θέματα. (από συνέντευξη του Ian Mc Ewan στον S. Pinker) https://www.youtube.com/watch?v=FawXcatzjsE https://www.youtube.com/watch?v=gA2W8E5_Yfw
Comments