O ποταμός της μνήμης (The echo maker, 2006), Ρίτσαρντ Πάουερς, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ.Εστία (2014)
Είναι το πρώτο βιβλίο του Ρίτσαρντ Πάουερς (Richard Powers) που διαβάζω και εντυπωσιάζομαι από το διαπλεκόμενο θέμα του και την αφηγηματική του τεχνική. Η γλώσσα, όπως φτάνει στα ελληνικά διαμεσολαβημένη από τον εξαιρετικό μεταφραστή/συγγραφέα Μιχάλη Μακρόπουλο, είναι ανάλογη της δύσκολης ορολογίας και του πλούσιου και εξειδικευμένου λεξιλογίου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Ένα βραδυφλεγές, απαιτητικό βιβλίο με βαθύ στοχασμό που σίγουρα δεν ξεχνιέται!
Νεμπράσκα, Κήρνυ, 20 Μαρτίου 2002' το φορτηγάκι του εικοσιεπτάχρονου Μάρτιν Σλούτερ εκτρέπεται στον αυτοκινητόδρομο δίπλα στον ποταμό Πλατ, και ο ίδιος μεταφέρεται εσπευσμένα στο νοσοκομείο της περιοχής μεταξύ ζωής και θανάτου. Η μοναδική συγγενής του, η αδελφή του Κάριν, καταφθάνει, τρέμοντας για το τι θ’ αντικρίσει - ο αδελφός της είναι ο προστατευόμενός της, ο άνθρωπος που πάντα φρόντιζε. Ύστερα από κώμα δεκαπέντε ημερών, ο Μάρκ συνέρχεται ανακτώντας σιγά σιγά την ομιλία του, μόνο που δεν αναγνωρίζει την Κάριν ως την αδελφή του, πιστεύει ότι είναι μια ηθοποιός που της μοιάζει και παίζει τον ρόλο της πραγματικής Κάριν - ένα σύμπτωμα, απόρροια των κρανιοεγκεφαλικών του κακώσεων που η επιστήμη ονομάζει σύνδρομο Κάπγκρας. «Αυτός που υποφέρει από σύνδρομο Κάπγκρας σχεδόν πάντα δεν αναγνωρίζει τους αγαπημένους του. [...] Το τμήμα του εγκεφάλου του που αναγνωρίζει πρόσωπα είναι άθιχτο.Το ίδιο και η μνήμη του. Αλλά το τμήμα που επεξεργάζεται του συναισθηματικούς συνειρμούς έχει για κάποιο λόγο αποσυνδεθεί από αυτούς». Η Κάριν στην προσπάθειά της να μην καταρρεύσει και να φροντίσει όσο το δυνατόν καλύτερα τον Μάρτιν: παραιτείται από τη δουλειά της, αναθερμαίνει τη σχέση της με τον πρώην φίλο της Ντάνιελ και καλεί τον διάσημο γνωστικό νευρολόγο Τζέραλντ Βέμπερ. Η συνάντηση του Μάρκ με τον Βέμπερ, βρισκόμενος επίσης σε μια καμπή της ζωής και του έργου του, θα αποβεί καθοριστική για την εξέλιξη της ιστορίας. Υπάρχουν και άλλα πρόσωπα που συμβάλλουν ενεργά στο «ξύπνημα» του Μαρκ, όπως οι φίλοι του Ραπ και Κέιν, η φιλεναδίτσα του Μπόνι και κυρίως μια αινιγματική νοσοκόμα που τον φροντίζει με αυταπάρνηση, η Μπάρμπαρα.
Παράλληλα με την εξέλιξη των προσωπικών δραμάτων των χαρακτήρων, που φαίνονται αποσταθεροποιημένοι και σε διάλυση, υφαίνονται δεξιοτεχνικά από τον συγγραφέα, και σε αντίστιξη μέσα στην πλοκή σαν ένα δεύτερο επίπεδο, τα βασικά του θέματα περί μνήμης, τόπου και νοητικής εξελικτικής διαδικασίας του ανθρώπου.
Στην αρχή κάθε κεφαλαίου υπάρχει η περιγραφή της ζωής και των τελετουργιών των αποδημητικών γερανών, ενός είδους που εκτελεί ακατάπαυστα την ίδια πτήση εξήντα εκατομμύρια χρόνια, την ίδια χρονική περίοδο, και το οικοσύστημα του ποταμού Πλατ (όπου συνέβη και το δυστύχημα) αποτελεί τον ενδιάμεσο σταθμό τους. «Η φετινή πτήση γίνεται ανέκαθεν. Κάτι στα πουλιά ξαναβρίσκει μια διαδρομή χαραγμένη αιώνες προτού οι γονείς τους τούς τη δείξουν. Και κάθε γερανός θυμάται κι όλη τη διαδρομή που ακολουθεί. [...] οι καναδικοί γερανοί αρχίζουν να χορεύουν. Να χορεύουν όπως ανέκαθεν, προτού ακόμα υπάρξει αυτός ο ποταμός». Οι γερανοί μοιάζουν να είναι ένα καθοδηγητικό νήμα για τους ήρωες. «Όταν ζώα κι άνθρωποι μιλούσαν όλοι κι όλα την ίδια γλώσσα, οι κραυγές των γερανών έλεγαν ό,τι ακριβώς εννοούσαν. Τώρα ζούμε μέσα σε ασαφείς αντιλάλους».
Απέναντι από τις τελετουργίες της φύσης (και όλες τις οικολογικές αναφορές του βιβλίου) στέκεται ο άνθρωπος. Ο Πάουερς μας καθοδηγεί μέσα από τα εκλαϊκευμένα ιστορικά ασθενών του Βέμπερ και από τις εξελίξεις της νευρολογίας να δούμε το αχανές και ανεξερεύνητο που κρύβεται πίσω από την παραμικρή μας σκέψη, κίνηση, συναίσθημα, αρθρωμένο λόγο, γι΄αυτό και το ύφος του πολλές φορές μοιάζει τεχνικό, αποστασιοποιημένο, μακριά από συναισθηματικές φορτίσεις΄ προσπαθεί να εξηγήσει τι κρύβεται πίσω απ΄ όλα αυτά, πώς δημιουργούνται. Αυτή η επιστημονική του έρευνα ενσωματώνεται στην πλοκή και στο δράμα των προσώπων. «Δεν είμαστε ένα συνεχές, αδιαίρετο όλον, αλλά εκατοντάδες χωριστά υποσυστήματα, κι αρκούν αλλαγές σε ένα για να σκορπίσουν αυτήν την υπό όρους ομοσπονδία σε αχαρτογράφητες νέες χώρες».
Επομένως, η έκβαση του μυθιστορήματος προχωρεί αργά, διερευνητικά και «υπόγεια» όπως δρα και ο εγκέφαλος, τα πρόσωπα χρειάζονται τον χρόνο τους και περνούν από διάφορες διανοητικές και ψυχικές διεργασίες για να πέσουν και να ανορθωθούν ξανά. Τόσο ο Μαρκ, που έχοντας ένα σημείωμα-κλειδί στα χέρια του και ψάχνει τον άγγελό του, όσο και ο Βέμπερ που έρχεται αντιμέτωπος με τα επιστημονικά του πιστεύω, αλλά και η Κάριν που εκτός από την αδελφική αναγνώρισή της ψάχνει και τον ίδιο της τον εαυτό, χρειάζεται να καταδυθούν σε απάτητα ίσως εδάφη για να ανακτήσουν το «εγώ» τους και να αντέξουν την πραγματικότητα τους.
Ο τόπος που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, η τοπογραφία της Νεμπράσκα που βρίσκεται στο κέντρο περίπου των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν είναι τυχαία επιλογή. Η γεωγραφική μορφολογία της περιοχής με τις αχανείς επίπεδες εκτάσεις και την ιστορία της έχει διαμορφώσει τους κατοίκους της και επιπλέον επιδρά στην ψυχοσύνθεση του επιστήμονα Βέμπερ.«Καθώς οδηγούσε, του φάνηκε ότι ήταν από τα τελευταία μέρη στη χώρα όπου ήσουν αναγκασμένος να έρθεις αντιμέτωπος με το περιεχόμενο της ψυχής σου γυμνό, χωρίς τίποτα να το περιβάλλει».(Όποιοι έχουν δει την εξαιρετική ταινία "Νεμπράσκα" του Αλεξάντερ Πέιν θα καταλάβουν!)
Ο Ποταμός της μνήμης αν και ολοκληρώθηκε το 2006 είναι ένα μυθιστόρημα με σαφείς αναφορές της Αμερικής μετά το 9/11, όπως: «Ο Σεπτέμβρης ήρθε, εκείνη η μελαγχολική πρώτη επέτειος. Tι σημασία είχε η προσωπική αποτυχία μπροστά σ΄αυτό το συλλογικό τραύμα;», καθώς και αιχμηρή κριτική. Άλλωστε ο Μαρκ και οι δύο φίλοι με κάποιον τρόπο εμπλέκονται με τον στρατό και εκφράζουν την επιθυμία τους να καταταγούν ως εθελοντές.
Εν κατακλείδι, παρά τις δυστοπίες που παρουσιάζει o συγγραφέας, Ο ποταμός της μνήμης ή The echo maker προσπαθεί να ψηλαφίσει το «εγώ», να θεραπεύσει και ν’ αφήσει ελπίδα.
Το παρακάτω βίντεο, που είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ρίτσαρντ Πάουερς και καλλιτεχνών από το τμήμα Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Ιλινόις, εικονοποιεί την ατμόσφαιρα του βιβλίου. https://vimeo.com/136456713
Όποιος ενδιαφέρεται για την περιοχή και τα απίθανα αυτά πλάσματα, τους γερανούς, ας ρίξει μια ματιά:
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
O Ρίτσαρντ Πάουερς είναι Αμερικανός και γεννήθηκε το 1957 στο Έβανστον του Ιλινόις. Σπούδασε φυσική, σύντομα όμως αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία. Tα θέματά του ερευνούν τα αποτελέσματα της επιστήμης και της τεχνολογίας στη φύση και στον άνθρωπο. Ο ποταμός της μνήμης / The echo maker έχει βραβευθεί με το Νational Book Award for fiction (2006) και το The Overstory / Οι κορυφές της ζωής (εκδ. Διάπλαση, 2019) με το Pulitzer Prize for Fiction το 2019. Θεωρείται ένας από τους πολύ σημαντικούς και επιδραστικούς συγγραφείς, έχει δημοσιεύσει δώδεκα μυθιστορήματα, έχει λάβει πλήθος διακρίσεων και σήμερα διδάσκει Αγγλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις.
Comments