Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου;
Στις 19/1/2011, 7.15 πρωί, η Τζεσικά Περαί πηγαίνοντας στη στάση του σχολικού λεωφορείου, βλέπει πενήντα μέτρα από την πόρτα της το μηχανάκι της δίδυμης αδελφής της Λετισιά Περαί πεσμένο στο οδόστρωμα. Η Λετισιά δεν θα επιστρέψει ποτέ στο σπίτι της ανάδοχης οικογένειας Πατρόν, όπου μένει μαζί με την Τζεσικά. Το σώμα της θα βρεθεί διαμελισμένο ύστερα από εξονυχιστική έρευνα τριών μηνών, παρόλο που ο δολοφόνος είχε συλληφθεί δυο μέρες μετά την εξαφάνισή της. Η «υπόθεση Λετισιά», όπως έγινε ευρύτερα γνωστή στη Γαλλία, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των ΜΜΕ για ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα, ξεσήκωσε πορείες λαϊκής διαμαρτυρίας, ακόμα και ο τότε Πρόεδρος Δημοκρατίας Ν.Σαρκοζί παρενέβη. Τι αντιπροσωπεύει η δεκαοκτάχρονη Λετισιά "μετά θάνατον" για τη γαλλική κοινωνία ;
O συγγραφέας του βιβλίου, ο κοινωνιολόγος- ιστορικός Ιβάν Γιαμπλόνκα (πολωνοεβραϊκής καταγωγής) μας παραδίδει ένα συγκλονιστικό έργο, κοινωνικό δοκίμιο–βιογραφία-επικήδειο, που ενδύεται τη μορφή του μυθιστορήματος. Στο Λετισιά ή το τέλος των ανδρών εφαρμόζει τις αρχές του προηγούμενου έργου του Η ιστορία είναι μία σύγχρονη λογοτεχνία (εκδ.ΠΟΛΙΣ), όπου υποστηρίζει ότι η ιστορία είναι μία κοινωνική επιστήμη και ένα από τα πρόσωπα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Η μεθοδολογία που ακολουθεί για να αναλύσει την «υπόθεση Λετισιά» είναι εκείνη του μελετητή των κοινωνικών επιστημών, δηλαδή ενδελεχείς έρευνες και αναλύσεις σε κοινωνικό-ψυχολογικό-ιστορικό-ανθρωπολογικό επίπεδο. Από τη δεύτερη κιόλας σελίδα του βιβλίου μας φανερώνει την οπτική προσέγγισης του θέματος:
«Το βιβλίο μου θα έχει μόνο μία ηρωίδα: τη Λετισιά. Χάρη στο ενδιαφέρον που δείχνουμε για εκείνη, επαναφέροντας τη στη δημοσιότητα, θα ξαναβρεί τον εαυτό της, την αξιοπρέπειά και την ελευθερία της».
O θάνατος της Λετισιά θα μπορούσε να είναι μια ακόμα ιστορία στα «ψιλά γράμματα» του αστυνομικού δελτίου, ένα δράμα για μια φτωχή κοπέλα που έμπλεξε με κακές παρέες και δολοφονήθηκε. Είναι πολλοί και μεγάλου διαμετρήματος οι συγγραφείς που αλιεύουν τον σπινθήρα της έμπνευσής τους από ανάλογη θεματολογία άλλωστε. Αυτό που ώθησε όμως τον Ιβάν Γιαμπλόνκα να ασχοληθεί με την Λετισιά, πέρα του επιστημονικού ενδιαφέροντος, είναι η οργή που πηγάζει από την κατάφορη παραβίαση της ανθρώπινης συνθήκης, που «ενσαρκώνεται», στην κυριολεξία εδώ, μέσα από την οικογενειακή ζωή του θύματος αλλά και του θύτη. Γιατί προέρχονται όλοι από το ίδιο περιβάλλον, με ανάλογες εμπειρίες ζωής και αυτό είναι που συγκλονίζει τελικά.
«Όταν ζεις τη βία στην παιδική σου ηλικία, είναι σαν μια μητρική γλώσσα που σου μαθαίνουν».
Η δυστυχία των δίδυμων Τζεσικά και Λετισιά Περαί αρχίζει από τη γέννησή τους - για να μην πούμε από την σύλληψή τους ίσως. Ο πατέρας Φρανκ Περαί, βιαιοπραγεί και κακοποιεί σεξουαλικά τη σύζυγό και μητέρα των κοριτσιών Συλβί Λαρσέ (ήδη τραυματισμένη ψυχικά από τον αλκοολικό πατέρα της)· η κατάληξη είναι η φυλακή για τον Φράνκ, το ψυχιατρείο για την Συλβί και η αρχή του κύκλου των ιδρυμάτων και της κοινωνικής πρόνοιας για τα δίδυμα κορίτσια. Καταλήγουν στα δεκατρία τους χρόνια στην ανάδοχη οικογένεια Πατρόν, μόνο που όπως αποκαλύπτεται αργότερα, η Τζεσικά κακοποιείται σεξουαλικά από τον Πατρόν, ίσως και η Λετισιά, αλλά αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ. Ο δολοφόνος της Λετισιά, Τονύ Μεγιόν, προέρχεται, αντίστοιχα, από ανάλογης δυστυχίας οικογένεια (τη μητέρα του τη βίασε ο πατέρας της!), με προϋπηρεσία σε ιδρύματα, δικαστήρια, φυλακές. Αποτέλεσμα: ένα ειδεχθές έγκλημα, μια «υπερδολοφονία» (βιασμός-στραγγαλισμός-ακρωτηριασμός πτώματος). Μια απίστευτη διαδοχή βίας μεταδίδεται από γενιά σε γενιά όπου οι λέξεις είναι ανεπαρκείς να την εκφράσουν.
Ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ της Λετισία και των φίλων της πριν τη μοιραία συνάντηση
Ο συγγραφέας έχοντας ως αφετηρία για το εγχείρημά του την αποδοχή της Τζεσικά, την οποία συναντά καθόλη τη διάρκεια των δύο χρόνων που διαρκεί η ενδελεχής έρευνά του, κάνει ταυτόχρονα μια ιστορική αναδρομή στους θεσμούς της δικαιοσύνης, του συστήματος σωφρονισμού και της κοινωνικής πρόνοιας στη Γαλλία, από τον 19ο αιώνα έως στις μέρες μας. Αποδίδει δικαιοσύνη στο δημόσιο πρόσωπο του κρατικού μηχανισμού που στάθηκε δίπλα στη Λετισιά όσο ζούσε, αλλά και μετά τον θάνατό της. Στηλιτεύει τον λαϊκισμό και την υποκρισία του Ν.Σαρκοζί, ο οποίος χρησιμοποιώντας την «υπόθεση Λετισιά», κατηγορεί τη νομοθετική και δικαστική εξουσία, οικειοποιείται το λαϊκό συναίσθημα για προφανείς λόγους. Κυρίως, όμως, μέσω της Λετισιά, αναδεικνύονται τα διεστραμμένα πρότυπα του ανδρισμού του 21ου αιώνα. Ο πατέρας-βία, ο πατριός-υποκρισία, ο εραστής-μάτσο, ο πολιτικός-κυριαρχία. To βιβλίο δεν είναι ένα φεμινιστικό μανιφέστο, αλλά μιλά για τις γυναίκες που σιωπούν εδώ και αιώνες, που ανέχονται, που βρίσκονται στα μετόπισθεν της ιστορίας.
Ο Ιβάν Γιαμπλόνκα, όπως δηλώνει στην αρχή του βιβλίου, έχει σκοπό να αποκαταστήσει τη ζωή και την προσωπικότητα της ζωντανής Λετισιά αποδίδοντας με αυτό τον τρόπο φόρο τιμής στο πρόσωπό της. Ποια ήταν πραγματικά η Λετισιά, όπως αναδύεται μέσα από τη λεπτομερή ανασύσταση της δραματικής και σύντομης ζωής της; Μια χαριτωμένη, προσηνής, λυγερόκορμη κοπέλα, φοβισμένη, γενναιόδωρη, υπάκουη αλλά και επαναστάτρια, που χειραφετείται σταδιακά και θέλει να διεκδικήσει για τη ζωή της αγάπη-εργασία-ανεξαρτησία, δηλαδή ότι δικαιούται ο κάθε άνθρωπος. Έχει εσωτερική δύναμη και προσωπικότητα και τολμά να πει «όχι» στις προτάσεις του Μεγιόν, τολμά δηλαδή να αμφισβητήσει το περιβάλλον της, τολμά να σπάσει τον κύκλο βίας μέσα στον οποίο έχει ανατραφεί. Αυτό της στοίχισε τη ζωή. «Η άβγαλτη κοπέλα απώθησε τον λύκο, η πιτσιρίκα εξευτέλισε τον υπεράνθρωπο», ακούστηκε στη δίκη του θύτη της.
Ο τρόπος που διαλέγει ο συγγραφέας να εκθέσει το υλικό του είναι σαν δύο σπείρες που κουμπώνει η μία με την άλλη. ΄Ετσι εναλλάσσονται, ένα κεφάλαιο με την πορεία των ερευνών για το έγκλημα και ένα για τη ζωή της Λετισιά. Αν και χρησιμοποιεί με απαράμιλλη ακρίβεια τα επιστημονικά του εργαλεία, το βιβλίο απέχει απ΄ το να είναι ένα τεχνικό εγχειρίδιο, αλλά κατορθώνει χωρίς συναισθηματολογίες ν' αγγίξει τις ρωγμές της σύγχρονης κοινωνίας και να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη. Η Λετισιά δεν είναι μια φανταστική ηρωίδα, είναι η διπλανή κοπέλα, φίλη, κόρη, εγγονή, που πέρασε μια τραυματική παιδική ηλικία χωρίς σταθερές, χωρίς το στήριγμα της οικογένειας, χωρίς να νοιάζεται κάποιος πραγματικά γι’ αυτήν, εκτός από την αδελφή της Τζεσικά. Πόσο απελπισμένο ή φοβισμένο πρέπει να είναι ένα παιδί για να πέσει θύμα της υποκρισίας και της χυδαιότητας του ανάδοχου Πατρον έναντι της "αγάπης" που προσφέρει; Η Τζεσικά -το έτερον ήμισυ της Λετισιά- φέρει το προσωπό της, συνεχίζει να επισκέπτεται τη Λετισιά στον τάφο, για να γιορτάσουν μαζί τα γενέθλιά τους, προσπαθεί να συνεχίσει τη ζωή της πέρα από τον κοινωνικό μηχανισμό υποταγής και τα ανοιχτά της τραύματα. Πόσο σπαραχτικό είναι για την ψυχολογία των διδύμων να μείνει μόνο η μία τελικά ; «Μπορεί τάχα να μας συγχωρήσει; Τούτο το βιβλίο είναι μόνο για εκείνη», λέει ο συγγραφέας.
Με το συνταρακτικό αυτό βιβλίο ο Ιβάν Γιαμπλόνκα ως επιστήμονας αλλά κυρίως ως άνθρωπος μας παραδίδει ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό μυθιστόρημα (με τους δικούς του όρους) και μας αποδεικνύει τι τερατουργήματα μπορεί να δημιουργήσει η εξαθλίωση και η φτώχεια ακόμα και στις πολιτισμένες κοινωνίες του 21ου αιώνα.
Το βιβλίο ΛΕΤΙΣΙΑ ή Το τέλος των ανδρών έχει τιμηθεί με το λογοτεχνικό βραβείο της εφημερίδας Le Monde, το βραβείο μυθιστορήματος Μedicis και το βιβλίου δοκιμίου του περιοδικού Transfuge.
Comments